Honden in de Maatschappij

Honden  in maatschappij en bijtgedrag
Honden zijn onlosmakelijk verbonden met onze maatschappij. Overal waar mensen en honden elkaar ontmoeten zijn incidenten mogelijk. Het aantal betrokken burgers is daarom zeer groot. Het scala burgers varieert van fokkers, via hondeneigenaren tot burgers die slechts in de openbare ruimte met honden te maken krijgen. Het scala honden varieert van sport- en fokhonden in de strikt georganiseerde kynologie, tot huishonden met een minder uitgesproken functie en opleiding. In dit spectrum is een gedifferentieerd pakket aan maatregelen nodig die de doelstellingen van preventief beleid kunnen realiseren. De organisaties onderkennen echter dat nog veel kennis ontbreekt zowel ten aanzien van de frequentie van ongewenst gedrag als ten aanzien van de aard, oorzaken van en aanleiding tot dit gedrag.
PROBLEEMDEFINITIE
Bijtgedrag van honden is slechts één aspect van maatschappelijk ongewenst gedrag van honden in Europa. De probleemdefinitie is derhalve een zeer gecompliceerde vraag-stelling. Allerhande oorzaken kunnen voor een hond aanleiding zijn zich agressief te gedragen dan wel te bijten. Voor de aanpak van een preventiebeleid inzake agressief gedrag van honden in de samenleving wordt er door mij vanuit gegaan dat het hierbij in grote lijnen om de volgende oorzakelijke aspecten gaat. Een hond neigt sterker tot agressief gedrag (mogelijk leidend tot een incident) naarmate:

de erfelijke aanleg van de hond ongunstiger is
De erfelijke waarschijnlijkheid wordt bepaald op het moment van conceptie. De fokker is de verantwoordelijke voor de keuze voor een bepaalde oudercombinatie en vormt daarmee de doelgroep voor de preventie van ongunstige erfelijke predisposities (erfelijke aanleg). 

de leerprocessen die de hond onderging minder adequaat zijn
Het leren van de hond is in feite het conditioneren van gedragsresponsen op allerlei situaties. Adequate leerprocessen bereiden de hond voor op het vertonen van gewenst gedrag onder de meest ‘gewone en te verwachten’ omstandigheden. Fokkers en de eigenaren zijn verantwoordelijk voor de leerprocessen die de hond doormaakt, en daarmee doelgroep.

de omstandigheden uitzonderlijker zijn
Naast erfelijke aanleg en doorgemaakte leerprocessen kunnen ‘uitzonderlijke’ situaties zodanig zijn dat de hond geen andere uitweg ziet dan agressie. Een situatie is uitzonderlijk als de hond hierop niet is voorbereid door middel van zijn leerprocessen. Deze uitzonderlijke omstandigheden kunnen door iedereen worden veroorzaakt.

Op het niveau van een specifiek incident moeten we ons realiseren dat alle bovengenoemde factoren gezamenlijk een belangrijke rol kunnen spelen. Elke betrokken hond heeft een unieke combinatie van deze drie factoren, die klaarblijkelijk tot het incident hebben geleid. Zou een agressief gepredisponeerde hond een dermate goede training kunnen ontvangen dat een bijtincident ook in de meest extreme situatie onwaarschijnlijk wordt? Zou een hond zonder aanleg in geval van niet optimale leerprocessen toch incidenten kunnen veroorzaken? Kan de situatie waarin een hond terechtkomt, dermate bedreigend worden dat een niet agressief gepredisponeerde hond met goede leerprocessen, toch bijt? Naar alle waarschijnlijkheid moeten deze vragen alle positief beantwoord worden. Welke situatie komt echter het meest voor?

Op het niveau van incidenten in het algemeen
is het derhalve van belang om inzicht te hebben welke van de drie bovengenoemde factoren voor de gehele hondenpopulatie de meeste invloed heeft (de zwakste schakel). Bij gebrek aan onderzoek en registratie zal vooralsnog het antwoord op deze vraag niet gegeven kunnen worden. Een bepaalde factor zou weliswaar van weinig invloed op de hond in het algemeen kunnen zijn, maar zou voor specifieke groepen wel grote gevolgen kunnen hebben. Door het ontbreken van deze kennis is een groepsspecifieke aanpak echter vooralsnog prematuur en vatbaar voor kritiek. Binnen de organisaties zijn, vanuit verschillende invalshoeken, op het gebied van agressie vooral veel praktijkervaringen beschikbaar. Vanuit de wetenschappelijke ethologische literatuur zijn wel inzichten in oorzakelijke relaties voorhanden, maar helaas zijn er nog weinig epidemiologische gegevens beschikbaar die een indicatie opleveren t.a.v. de frequentie van voorkomen van elk van deze ervaringen en relaties.
Voorlichting    de oplossing ?
Voorlichting ter bestrijding van agressie door honden is met name inzetbaar in de bestrijding van oorzaken die niet of zeer moeilijk door regelgeving kunnen worden afgedekt. Later zal ik een overzicht van deze factoren gegeven, waarbij de genetische factor (i.e. fokbeleid) uitgebreid besproken wordt Voorlichting zal zich daarom vooral moeten richten op optimalisatie van leerprocessen bij de hond en het vermijden van extreme situaties. Kinderen nemen hierbij een aparte plaats in en zullen derhalve als aparte voorlichtingsgroep aan bod moeten komen.
Overwegingen Leerprocessen
Hoewel de hond in principe zijn gehele leven in staat is leerervaringen op te doen, is met name de eerste fase van zijn leven, ‘de socialisatie’, de meest invloedrijke. In het leven van de hond zijn de eerste weken/maanden essentieel voor de verdere ontwikkeling. In deze periode leert de pup niet alleen "wie en wat" hij is (de inprenting), maar ook hoe de wereld eruit ziet en hoe hij zich hoort te gedragen om zich in die wereld staande te houden (de socialisatie). Dat betekent dat alles wat hij in deze periode als positief of negatief ervaart, een onuitwisbare indruk achterlaat. Krijgt een pup in deze periode de verkeerde indrukken, dan kan hij niet-gewenst gedrag ontwikkelen, hetgeen een hond kan opleveren met angstgedrag en mogelijk een lage bijtdrempel.
De fokker en later de eigenaar geven invulling aan de leerprocessen in deze fase. Een fokker (zowel de gelegenheidsfokker als de professionele) die verantwoordelijk met zijn nesten omgaat, zal er dus voor zorgen dat het de pups ook in het socialisatieproces aan niets ontbreekt; zij dienen een veelheid aan verschillende indrukken op te doen en die zonder angst te leren accepteren. Dit vergt een behoorlijke inspanning van de fokker omdat in wezen elke pup individueel moet worden begeleid. Om die reden acht ik bij een extreem grootschalige fok van honden het risico van gebrekkige socialisatie onaanvaardbaar groot. Fokkers die op deze wijze bezig zijn, zouden op enigerlei wijze overtuigend moeten aantonen dat de pups ook uit het oogpunt van socialisatie niets tekort komen. Het verbaast het platform dat in het HKB wel allerhande eisen t.a.v. de inrichting van de verblijven, vakbekwaamheid van de beheerder e.d. gesteld worden, maar dat de zeer belangrijke socialisatie niet aan enige regelgeving wordt onderworpen. En dat terwijl het maatschappelijk functioneren van het ‘product’ veel meer afhankelijk is van zijn socialisatie dan van zijn ligmatje. Voorlichting over optimale socialisatie zal zich dan ook allereerst op fokkers moeten richten.
De voorlichting met betrekking tot de niet-rashonden, met name van de niet bedrijfsmatige fokkers (particulieren), zou kunnen plaatsvinden door bijvoorbeeld folderverspreiding via dierenarts en dierenspeciaalzaak. Naar verwachting zal de grote meerderheid van deze fokkers contact zoeken met een dierenarts in verband met de op handen zijnde bevalling van een drachtige teef, terwijl in de praktijk in dergelijke situaties ook vaak advies wordt gevraagd in de dierenspeciaalzaak. Voor de uitvoering van fokbeleid voor niet-rashonden, en dan vooral de bedrijfsmatige, zal in overleg met de sector een verantwoordelijke organisatie bij de uitvoering van het beleid betrokken moeten worden. Ook zouden dierenartsen hier een rol kunnen vervullen.
Voorlichting opvoedingsadviezen aan eigenaren
Eigenaren vormen uiteindelijk de tweede belangrijke groep, die bepalend is voor de leerprocessen en socialisatie van de hond. Meer nog dan bij fokkers is er een zeer grote diversiteit in deze doelgroep. omwille van de voortdurende toestroom van ‘nieuwe eigenaren’ tot de doelgroep, vind ik is een min of meer permanente voorlichting noodzakelijk, alsmede een stimuleringsbeleid voor het volgen van gehoorzaamheidscursussen en in een later stadium gedragstesten. Vroeger of later zal de overgrote meerderheid van eigenaren in contact komen met één van de groepen die als voorlichtingskanaal kunnen dienen: bijvoorbeeld dierenartsen, trimsalons, dierenspeciaalzaken, kynologen clubs, hondenscholen, rasverenigingen, dierenpensions- en asielen, opleidingscentra e.d.
stimuleringsbeleid voor deelname aan gehoorzaamheidscursussen moet door fokkers verder worden uitgewerkt en worden gestimuleerd. Hierdoor zullen de leerprocessen van de hond gunstig beïnvloed worden, terwijl de kans op het ontstaan van extreme omstandigheden door menselijk toedoen, kleiner wordt. Naar de ervaring van diverse organisaties hebben deze cursussen een bredere impact dan alleen het voorkomen van agressief gedrag bij honden: zij verbeteren gedrag in het algemeen. Een Engelse campagne voor ‘Good Citizenship’ is zeer succesvol gebleken. Certificering met een diploma voor ‘Good Citizenship’ bleek een uitstekend middel om de deelname aan deze trainingen te stimuleren. Ook de overheid kan hieraan een bijdrage leveren door algemene voorlichtingscampagnes. De brede invalshoek van de cursussen, zo leert de ervaring, leidt tot een goede verstandhouding tussen mens en hond en gegeven het feit dat incidenten voor een belangrijk deel in de directe omgeving van de eigenaar en zijn gezin plaatsvinden, acht het platform deze methode uiterst relevant.
In Nederland en België  worden vele goede gehoorzaamheidscursussen gegeven. Het is echter niet op voorhand mogelijk om de kwaliteit van een cursus te garanderen. Ik ben dan ook voorstander van een erkennings- en/of certificeringsregeling van cursussen. De kwaliteit van het onderwijs moet in deze bepalend zijn.
Mogelijkheden zijn: een erkenningsregeling voor gehoorzaamheidscursussen in het leven roepen, om de eigenaren voldoende kwaliteit te kunnen garanderen. Bijkomende voordelen zijn dat er éénduidige criteria worden aangelegd die ook goed herkenbaar zijn voor verschillende instanties, zoals gemeenten, politie, verzekeringsmaatschappijen etc.

een certificaat als het ‘Good Citizenship’ zou door middel van bijvoorbeeld een koppeling aan de hondenbelasting gestimuleerd kunnen worden. Mits (1) de hond afdoende geïdentificeerd is en (2) het diploma van de cursus erkend is.

Op termijn zou gedacht kunnen worden aan het stimuleren van deelname aan gedragstesten door hondeneigenaren.
Voor alle duidelijkheid: gedoeld wordt op de vrijwillige testen en niet op de min of meer verplichte agressietesten
Een gedragstest attendeert een eigenaar meer dan in het verleden mogelijk was op de potentiële risico’s. Bovendien verbetert een dergelijke test het inzicht in populatie specifieke gedragskenmerken, en daarmee de selectie tegen mogelijk aanwezige erfelijke aanleg. Hoewel in de eerste plaats gedacht wordt aan rashonden in verband met de bereikbaarheid van de eigenaren, zouden eigenaren van niet-rashonden niet van dergelijke testen uitgesloten moeten worden.
Voorkómen van extreme situaties
Zoals eerder genoemd zijn de omstandigheden, de prikkels die gezamenlijk op een hond inwerken, mede verantwoordelijk voor de kans dat een bijtincident ontstaat. In principe kan iedereen van de gehele naaste bevolking bij tijd en wijle deel uitmaken van deze groep. Zodra de openbare ruimte betreden wordt, is het denkbaar dat mens en hond enige vorm van interactie aangaan. Nog meer dan bij de eigenaren is deze groep divers, variërend van andere eigenaren, tot hondenhaters, van oud tot jong. Ongewild kan eenieder voor een hond een dermate grote bedreiging vormen, dat agressie het gevolg is.
Met name kinderen blijken, o.a. uit het rapport van Consument en Veiligheid, een grotere kans te hebben slachtoffer te worden van een hondenbeet. Als een kind gebeten wordt, is vervolgens de schade relatief groter. Medische behandeling is dan ook regelmatig noodzakelijk. Gezien de kwetsbaarheid van kinderen is toegespitste educatie voor deze groep van essentieel belang. Met name de optie om via voorlichting op scholen kinderen uitgebreid voor te lichten over de omgang met honden, wordt door mij positief beoordeeld. Deze richt zich op de meest kwetsbare groep en vergroot structureel de kennis van de volwassenen van de toekomst. Ook al ligt de oorzaak van een bijtincident vaak niet direct bij het kind, dan nog is het, ter vermindering van het aantal bijtincidenten waarbij kinderen gewond raken, alsmede ter vermindering van de ernst van deze bijtincidenten, belangrijk dat kinderen worden voorgelicht over de omgang met eigen honden en de omgang met honden op straat.

Nog wat statistieken

Er is een vragenlijstonderzoek uitgegeven onder slachtoffers van hondenbeten, die zijn behandeld op een SEH-afdeling van een ziekenhuis. Van 164 slachtoffers werd een bruikbare ingevulde vragenlijst ontvangen. De respons was ruim 50%.
De responsgroep is wat betreft leeftijd en geslacht representatief voor alle slachtoffers van hondenbeten die zich op de SEH-afdeling hebben laten behandelen.

ONGEVALCIJFERS
Jaarlijks moeten gemiddeld  240 slachtoffers in het ziekenhuis worden opgenomen, dit aantal is vrij constant gebleven. Relatief veel slachtoffers zijn jonger dan tien jaar.
Het aandeel slachtoffers in de leeftijd van 0 tot 9 jaar dat op de SEH-afdeling van een ziekenhuis behandeld wordt is niet zo groot (14%) als bij de opname in het ziekenhuis.
Kinderen worden relatief vaak in het hoofd gebeten, terwijl oudere slachtoffers meestal in armen of benen worden gebeten. Dit geldt zowel voor slachtoffers die behandeld zijn op de SEH-afdeling als voor slachtoffers waarvoor een opname in het ziekenhuis noodzakelijk was.
Iets vaker zijn mannen het slachtoffer van een hondenbeet als vrouwen.omdat vrouwen vaak voorzichtiger zijn dan mannen
Voor deze gegevens is gebruik gemaakt van de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS, de Landelijke Medische Registratie (LMR) van SIG Zorginformatie, het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid.
RAS VAN DE HOND Als gekeken wordt naar absolute aantallen dan blijken Rottweilers en Retrievers (Golden en Labrador) de meeste bijtwonden te veroorzaken.
Samen zijn zij verantwoordelijk voor 35 % van de beten met rashonden.
Als rekening wordt gehouden met de rashondenpopulatie in Nederland en België dan blijken vooral Rottweilers, Mechelse Herders en Bull Terriërs vaak te bijten. De Tervuense Herders, American Staffordshire Terriërs en Pit Bull Terriërs bijten ook vaker, al komt de precieze hoogte van het relatief risico minder eenduidig uit de gegevens naar voren.

OVERIGE KENMERKEN         Van de slachtoffers was 31% eigenaar van de hond of een gezinslid van de eigenaar, bij 45% was de eigenaar een bekende van het slachtoffer en bij 24 % was de eigenaar voor het slachtoffer een vreemde.
Slechts 15% van de bij beten betrokken honden had een functie voor waak- en verdedigingsdoeleinden.
40% heeft een of meerdere cursussen gevolgd.
Het aandeel honden dat al eerder iemand gebeten had, is toegenomen van 35% tot 50%
Van de bij beten betrokken honden is 70% een reu.
OMSTANDIGHEDEN Van de bijtincidenten die op straat, trottoir of in het bos/park plaatsvonden, was 69% van de honden NIET aangelijnd. Van de slachtoffers was 48% vlak voor het bijtincident bezig met de hond.
Uiteraard is er een groot verschil tussen de activiteit van eigenaren en niet-eigenaren.
Slachtoffers die door de eigen hond zijn gebeten, waren meestal bezig met de hond (80%), terwijl slachtoffers die door andermans hond zijn gebeten meestal geen contact hadden met de hond of met de eigenaar van de hond.
Slechts 1/3 van de respondenten zegt dat de hond kort voor het incident signalen gaf, die erop wezen dat de hond zou kunnen gaan bijten.

Activiteit	Absoluut	%
Bezig met de hond   Spelen   Vechtende honden scheiden   Gewonde/zieke hond helpen   Aanhalen   Straffen/corrigeren   Uitlaten   Eten afpakken   Aanhalen tijdens eten geven   Pesten/treiteren   Overig Bezig met de eigenaar   Praten   Eten   Spelen   Overig Anders   Wandelen   Brief door de brievenbus doen   Spelen   Fietsen   Hardlopen   Overig Totaal	78 16 12 10 9 6 3 1 2 1 18 20 13 1 1 5 65 9 6 5 3 2 40 164	48 10 7 6 5 4 2 1 1 1 11 12 8 1 1 3 40 5 4 3 2 1 24 100